Evergrande neden ve nasıl battı…Abdullah Ayan yazdı

Hui Ka Yan (Çince Xu Jiayin) iki üç hafta önce, 9 Ekim günü kutlayacağı 63. Yaş gününe hazırlanırken, bugün karşılaştığı tabloyu rüyasında bile görse hayra yormayacak kadar yoğun ve farklı işlerle meşguldü..   Hui Ka Yan aslında Çin’ in son yıllarda sergilediği ekonomik öykünün yazılmasına yol açan sürecin aktörlerinden hatta sembol isimlerinden biri…   Tıpkı Alibaba yaratıcısı Jack Ma, tıpkı şişe suyu üreticisi Zhong Shansan ve diğer bini aşkın diğer Çin’ li dolar milyarderi gibi… (2021 verilerine göre Çin 1056 milyarder sayısıyla 1918 milyardere sahip ABD’ yi takip eden 2. Ülke konumuna geldi)   Hui Ka Yan’ ı diğer milyarderlerden farklı kılan gelişme ise sahibi olduğu Evergrande isimli şirketin başına gelenler…   Mao’ nun Komünist Çin’ inin kapitalizmi keşfettiği 1990’ dan itibaren başlayan nefes kesen macerasıyla Hui Ka Yan’ ın öyküsü takvim olarak son günlere kadar büyük benzerlikler gösteriyordu…   Ekim 1958’ de ülkenin kuzeyindeki Taikang kasabasında doğdu Hui, annesi o 8 aylıkken enfeksiyon sonucu öldü, asker olan babası komünizmin gelmesinin ardından emekli olup köye depocu yapıldı..   1982’ de Üniversiteyi bitirdi ve on yıl süreyle Wuyang demir çelik fabrikasında işçi olarak çalıştı..   1990’ da ülkede başlayan değişimin farkındadır…   1992’ de fabrikadan ayrıldı, yeni oluşturulmakta olan Shenzhen özel ekonomik bölgesine taşınır, 1994’ te ise Pengda Endstri şirketini kurmak üzere Guangzhou’ ya yerleşir.   1997’ de ise kendisini dünyanın en zenginleri sıralamasının tepelerine taşıyacak Evergrande grubunu kurar..   Grup temel faaliyet alanı olarak gayri menkul sektörüne yoğunlaşır ama temelde hızla gelişmekte olan Guangzhou gibi hızla büyüyen metropollerde arsa yatırımlarıyla dikkat çeker…   Gelişmemiş yerlerdeki düşük fiyatlı mülkleri alıp, kurulan albenili siteler…   Aslında aşina olduğumuz bir zenginleşme yöntemi…   Hui’ nin yabancısı olmadığımız bir başka yanı da futbola duyduğu ilgi..   2009’ da Hong Kong Borsasına açılan Evergrande’ ın hisse satışıyla topladığı 722 milyon doların büyük kısmını 2010’ da satın aldığı Guangzhou Evergrande futbol kulübüne ve takımı güçlendirmek için yapılan transferlere harcar…   Bu alana yaptığı yatırımın başarısını görmek için fazla beklemeyecektir…   Guangzhou Evergrande FC 2013 Çin şampiyonu olur..   Artan popülarite, bankaların sonuna kadar açtıkları kredi muslukları ve borç parayla sürdürülmeye çalışılan agresif bir büyüme…   Çince’ deki adıyla Xu, ülkesi bir yana dünyanın nefesini tutarak izlediği asıl büyük yürüyüşe 2016 da başlar..   170’ ten fazla şehirde sayısız inşaat projesi, ülkesinin en büyük iki emlak geliştirme grubundan biri, 22 ayrı bölgede 46 milyon metrekareden fazla üzerine konut yapılmaya hazır arazi, sağlık grubu, güneş panellerinden domuz yetiştiriciliğine tarım işletmelerinden bebek mamasına çok farklı alanlar…   Medyanın artan ilgisi ve körüklenen yatırım haberlerinin etkisi kısa zamanda mali göstergelere yansır..   Forbes sıralamalarına göre; 2016’ da 8,6 milyar dolarla Çin’ in en zengin 8. Adamı olan Xu haziran 2019 itibariyle 36,4 milyar dolara ulaşan servetle artık ilk üç zenginden biridir. (Zhong Shanshan ve Jack Ma ardından)   Zenginlik kaynağının Evergrande grubunun agresif büyüme performansının borsadaki hisseleri olduğunu tahmin etmek zor değil..   Gerçekten de Aralık 2016’ da 4,5 Hong Kong doları fiyatından HK borsasında işlem gören Evergrande hisseleri görülmedik hızda füze gibi fırlayarak Ekim 2017’ de 30,4 HK dolarına ulaşır..   Forbes ve benzerlerinin yaptığı değerlemelere göre Evergrande 2018 dünya büyüme şampiyonu ve dünyanın 122. Büyük grubu olarak yer alırken patron Xu dünyanın en güçlü iş adamları arasında 60. sırasında dikkatleri çeker..   Yine Forbes ölçümlerine göre grubun performansı yanında Xu, dünyanın en iyi iş verenleri sıralamasında 475. liğe ve Çin’ in en hayırsever iş adamları listesinin 2019 ve 2020 yıllarında tepesine yerleşir..   2020’ de yoksulluktan kurtulma fonlarına yaptığı 3 milyar Yuan (yaklaşık 480 milyon dolar) ile Jack Ma’ yı da geride bırakarak dikkatleri en çok çeken adamdır artık..   Ancak Hui’ nin soluksuz yükselişinin özellikle küresel fonları ve büyük yabancı yatırımcıları tedirgin eden pek çok yanı vardır..   Evergrande ve Xu’ nun zirvelerde dolaştığı 2017’ de ünlü rating kuruluşu FITCH grubun kredi borçlarına ve ödemek zorunda kalacağı faiz risklerine dikkat çeker..   Ancak uyarılar grup bir yana gerek Hong Kong gerekse de Çin yetkililerince sert dille yalanlanır..   O kadar ki, şirket hakkında yatırımcıları uyaran bir raporu kaleme alan ABD’ li yatırım ve borsa uzmanı Andrew Left’ i Hong Kong Piyasaları Denetleme Yargıcı 5 yıl süreyle işlem yapmama cezasına çarptırır..   2020 pandemi etkileriyle geçiştirilir ancak 2021’ de artık çuval mızrağa sığmamaktadır..   2016’ da 4,5 HK dolarından işlem görürken  2017’ de 30 dolara fırlayan Evergrande hisseleri söylentiler yaygınlaştıkça düşüşe geçer.. Şubat 2021’ de 16 HK dolar eden hisseler Ağustos başı 5 HK dolarına geriler.. (bu makaleyi kaleme aldığım 17 Eylül günü hisseler 2,28 HK dolarına kadar gerilemiş ve yatırımcı tanımıyla çöp olmuştu)   Temmuz ayında başlayan homurdanmalar Ağustos’ ta yabancı medya organlarında sıkça yer almaya başlar ve 14 eylül günü şirketin uzun zamandır bankalara ödeyemediği borç ve faizleri yanında Çin piyasalarında en çok işlem gören ve tedarikçisinden en küçük iş yaptırdığı taşerona kadar para yerine verilen vadeli ticari senetlerin de ödenememesine gelir sıra…   Küçük büyük yüzbinlerce kişi ve küçük şirkete verilen ve geri tepen senetlerle de sınırlı kalmaz yangın..   200 bin çalışanın maaşlarının ödenememesi yanında inşaat işçileri de hesaba katıldığında 3,8 milyon insanın istihdam kapısının kapanması söz konusu bugün…   Son yapılan hesaplara göre şirketin başta bankalar olmak üzere kreditörlere 302 milyar dolar borcu var ve bu 15 trilyon dolar olarak hesaplanan Çin GSMH’ nın 2’ sine tekabül ediyor..   Bu rakama ellerinde senetleri patlayan ve gruba mal, hizmet sağlayan küçük ve orta boy işletmeler dâhil değil…   Daha da önemlisi canı yanan küçük alacaklılarla, alamadıkları ücretleri nedeniyle şirketin merkez binası ve diğer ofislerine giden insanları polis ve güvenlik personelinin şiddet kullanarak uzaklaştırması…   Elbette Evergrande bugün ekonomisinin ulaştığı boyutlar da dikkate alındığında Çin bankacılığını deprem şiddetinde vurmaz ama ortaya çıkan kirli görüntü ve sanal gerçekliğin hangi hasarlara yol açacağını tahmin etmek hayli zor…   Özellikle de küreselleşme paradigmasını kapitalist dünyadan daha başarılı biçimde devletçilik kisvesiyle yürüten Çin başta olmak üzere dünyayı nasıl etkileyeceğini şimdiden kestirmek tabii ki imkansız..   Abdullah Ayan