Önceki makaleyi; yeni Mersin Büyükşehir Belediye Başkanı Seçer' in "2020' de temeli atıyoruz" dediği Mersin metrosuyla ilgili işin hangi yöntemle yapılacağından başlayarak, finansman boyutu ve ortaya çıkacak mali yükün nasıl finanse edileceği, kent halkına bunun nasıl yansıtılacağı yönündeki kimi sorularla noktalamıştım.
Kaldığımız yerden devam edip, benzer projelerle ilgili maliyetlerden yola çıkarak kimi sorulara yanıt bulmaya çalışalım.
Gerçekten Mersin metrosu kaç dolara mal olacak?
300 milyon dolar mı? 800 milyon dolar mı? Bu iki rakam arasında bir yerde mi? Bunların altında mı? Üstünde mi?
Yaklaşık 20 km uzunluğunda, bir kısmı yer üstünde, bir kısmı da yer altında işleyecek, yer altındaki bölümleri zemin koşulları gereği çelik borulardan oluşacak böylesi bir yatırım için hazırlanan fizibilite projesinde ön görülen yatırım tutarı ne kadar?
Örnekleme yapmak gerekirse, İstanbul' da 18 km' lik Mecidiyeköy-Mahmutbey hattı (sonradan revizelerle mesafe 24,5 km' ye çıktı, maliyetler de kaçınılmaz olarak arttı) 2013 Ekim fiyatlarıyla 850 milyon liraya (o günkü kurlarla 425 milyon dolar) ihale edildi.
Temeli Şubat 2014' te atıldı. Saatte 70 bin yolcu kapasitesine sahip projenin 2017' de hayata geçmesi öngörülüyordu. Sürekli ertelemelerle 2019' u bulan metro inşaatı son açıklamalara bakılırsa 2020 ocak ayında yolcu taşımaya başlayacak.
Başlamasına başlayacak ta, metronun maliyeti kadar, taşıyacağı yolcu sayısı da bardağın neresinden bakıldığına ve kimin baktığına bağlı olarak sürekli değişiyor.
Örneğin 23 Haziran seçimleri öncesinde AK Parti adayı eski Ulaştırma Bakanı ve Başbakan Binali Yıldırım hattın günde bir milyon yolcu taşıyacağını anlatırken, seçim ardından koltuğa oturan Ekrem İmamoğlu aynı metro hattında günde 500 bin yolcu taşınacağını söylüyor.
Söylemleri bir yana bırakıp, mühendislik verileri ışığında projeye bakıldığında saatte 70 bin yolcu, ortalama 12 saat çalışacak ve pik saatler dışında azalacak yolcu talebi nedeniyle günde 500 bin yolcu taşıma potansiyeli akla daha yatkın..
Yolcu sayısı metro maliyeti kadar hatta ondan da önemli..
Önemli çünkü, YİD başta olmak üzere her türlü modelde iş dönüp sonunda o projenin getirisine dayanıyor.
Yeniden Mersin' e ve Mersin metrosuna dönecek olursak…
BŞ Başkanı Seçer' in ayağının tozuyla ajanslara verdiği, sonrasında da sürekli yinelediği "metro gelir getirici bir yatırım, kaynak bulma bakımından zorlanmayacağımız rahat proje. Farklı finans kaynakları, farklı modeller var. Kaynak bulmada en ufak sıkıntımız yok. Bu proje hayata geçecek" sözlerinin hatta iddiasının gerçekleşmesi iki sorunun yanıtına bağlı..
Metro projesi kaç paraya mal olacak ve projeye kaynak ayıracak, üstlenecek firma veya konsorsiyum, Mersin metrosunda günde kaç yolcu taşıyacak?
Fizibilite çalışmasına ve Ulaştırma Bakanlığının onayladığı projeden hareketle projenin yaklaşık ta olsa maliyet hesabını bilmiyoruz ama taşınacak yolcu sayısı bakımından fikrimiz var.
Onaylanan projeye göre Mezitli-Gar hattında bugün veya 5 yıl sonra değil, 2030'da ön görülen yolcu sayısı saatte 18.574 kişi..
Günümüzde pik saatlerinde bile Mersinin 12 bin yolcu taşıma kapasitesini aşamadığı bilimsel analizlerin ortaya koyduğu gerçek. Bizden daha fazla kent içi nüfusa sahip Gaziantep raylı sistemi bugün ulaştığı 22 km lik uzunluğa karşı günde toplam 75 bin yolcuya ulaşabiliyor.
Kısaca, seçim döneminde projeyi anlatan Kocamaz' ın gerek söylemlerine yansıyan, gerekse de bastırdığı broşürlerde yer alan günde 500 bin yolcu kapasitesi iddia olarak çarpıcı olsa da, gerçeklerle bağdaşması mümkün değil.
Hayalleri bırakıp yeniden gerçeklere dönelim ve Mersin metrosunun (İstanbul Mecidiyeköy- Mahmutbey arasındaki metro 425 milyon dolar karşılığı Türk lirasına ihale edildi. Ancak hem proje gecikmesi hem de güzergahın uzatılması nedeniyle maliyetinin yükselmiş olması olasılığını gözden kaçırmamak gerekiyor) kaba hesaplarla 300 milyon dolara çıkacağını varsayalım..
300 milyon doları getirip koyacak yatırımcının bu tip projeler için öngördüğü kârlılığa dayalı getiri süresi ortalama 8-10 yıl*.. Mersini çok seven bu projeye de gönül vermiş yatırımcı bulduğumuzu ve 10 yıllık getiriye razı olduğunu ön görsek bile yılda 30 milyon dolar gelir sağlayacak yolcu taşıması gerekecek..
En iyimser projeksiyonla her gün 100 bin yolcuyu, bir dolarlık ücretle taşıyacak ki, attığı taş ürküttüğü kurbağaya değsin…
Peki bir dolar verecek yolcuların tümü en uzun mesafeyi kullanmayacağına göre, birkaç durak sürecek yolculuk için her gün böylesi bir ücreti öder mi?
Amaç Mersin' e metro kazandırma yanında ucuz ve konforlu bir yolculuk sağlamaksa, proje belki konforlu olarak kabul edilebilir ama iş ödenecek ücrete gelince hiç te ucuz olmayacak..
Kent merkezinin yer altından kat edilmesi, zaten içinden çıkılamaz haldeki trafiğin daha da keşmekeş hale gelmesi, projenin ön görülen sürede tamamlanamaması nedeniyle vatandaşın tepkisinin kaçınılmaz biçimde sandığa yansıması da cabası..
Bana kalırsa, tüm veriler ışığında Seçer sözüne güvenilir, konusunda uzman ve çıkarlarından çok kenti, kentliyi düşünecek uzmanlardan oluşan bir komisyona projeyi tüm boyutlarıyla, özellikle de finansman yükü ve kent içindeki yer altından geçecek güzergahların yapılabilirliği açısından bir kez daha inceletmeli.
Son kararını öyle vermeli…
Verirken de yanı başımızdaki Adana' nın Aytaç Durak eliyle yaşamak zorunda kaldığı 600 milyon dolarlık raylı sistem macerasına* göz atmalı, hatta imkan bulursa okumalı da…
Sorunun cevabını bilirsek, finansmanın bulunup bulunmayacağını, bulunursa, vatandaşa yansıyacak faturayı yaklaşık ta olsa kestirmemiz mümkün…