Mersin ve bankacılık -2... Abdullah Ayan yazdı

30 yıl önce Sultanlık kayıtlarında bile izine rastlanmayan bir koy, koyun kumsalında filizlenmeye başlayan ticari hayat... Sadece Anadoludan değil, Lübnan, Suriye, Filistin, Kıbrıs, Mısır başta olmak üzere dört bir yandan yerli, yabancı girişimci akınıyla adı duyulmaya başlayan Mersin... İki, bilemediniz üç binlik nüfusa sahip olduğu kuruluş yıllarında ilgi öylesine yoğundur ki, kadim İstanbul ve İzmir ile birlikte üçüncü Ticaret Odası bu köyde! kurulur. 1890ʹ larda 12 konsolosluğun birbiri peşi sıra boy göstermesi ve aynı zaman diliminde açılmaya başlayan yabancı bankalar... Finans kurumlarının ilgisi yabancılarla da sınırlı değildir. Vaat ettiği ışıltılı gelecekle herkesi ve her kesimi kendisine çeken Mersinʹ e çıkarma yapan kurumlar arasında Ziraat Bankasının olması üzerinde durulması gereken önem ve özelliktedir. Önemlidir çünkü 15 Ağustos 1888ʹ de resmen kurulan banka 4 ay gibi kısa zaman içinde Mersin kuruluş işlemlerini tamamlar. Tarih 1 Ocak 1889ʹ u gösterdiğinde faaliyete geçen bankanın kurucu müteşebbisleriyle Mersin Ticaret Odası kurucu isimlerinin aynı olması dikkat çeken önemli özelliklerden biridir. Adana Vilayet salnamesi kayıtlarına düşen kurucu ortak isimleri şöyle; Reis Abdullah Merzuk Efendi Azalar: Ali Efendi, Abdulhalik Efendi, Bogos oğlu Dimitraki, Hacı Aslan oğlu Yuvanaki.. 1890 yılında Ali Efendiʹ nin yerine Yasef Barbour yönetime girecektir. Abdullah Merzuk ve Ali Efendi (Saydavi) nin 1886ʹ da kurulan Mersin Ticaret Odasının kurucuları arasında yer aldığını not edelim. Ziraat Bankası Mersinʹ de faaliyete Uray (o zamanki adıyla hükümet)Caddesi üzerinde Eski Cami ile Azak han arasında kalan Ramazan oğlu Niyazi Beyʹ e ait iki katlı binanın üst katında geçer. Banka büyüyüp geliştikçe buraya sığmaz olur, 1933 yılında uzun yıllar faaliyetlerini göstereceği Maroni kilisesi karşısındaki (günümüzde Nüzhetiye Camii) binasına taşınır. Osmanlı Bankasının Mersin binasını anlatırken sözünü ettiğim ünlü Mavromati burada da karşımıza çıkar, hem de çok daha iz bırakacak biçimde. Ziraat Bankasının 1933ʹ te taşındığı bina, 1905 yılında kente damgasını vuran bir kaç isimden biri olan ünlü Mavromati tarafından çok amaçlı olarak inşa edilmiştir. Döneminin göz kamaştıran ve denizden gelenleri büyüleyen binası iki katlıdır. Uray Caddesinin deniz tarafında yer alan bina Mavromati döneminde zemin katın depo ve antrepo, üst katın ofis olarak kullanılacak biçimde inşa edilmiştir. Ziraat Bankasının Konstantin Mavromatiʹ ye ait binaya 1933 yılında taşındığına dair tartışmalara yer bırakmayacak belge, o günlerde Mersinʹ de yayınlanan Yeni Mersin Gazetesinde yer alan ilandaki bilgidir. 26 Mart 1933 tarihli Yeni Mersin gazetesinde yer alan Mersin Ziraat Bankası resmi ilanı şöyle: ˮYeni nakledilecek binanın banka kısmıyla altındaki mağazaların tamir ve tadili 27 Mart 933 tarihinden itibaren bir hafta müddetle münakasaya (eksiltme) konulmuştur. İhale 3 Nisan pazartesi günü saat on birde yapılacaktır. Talip olanlar bu baptaki şeraiti (ihale şartlarını) anlamak üzere her gün bankaya müracaat edebilirlerˮ Tadilatın ardından aynı yıl göz kamaştıran binaya taşınır Ziraat Bankası ve faaliyetlerini 1978 yılına kadar da burada sürdürür. 1960ʹ ta limanın hizmete girmesiyle önemini yitiren Gümrük İskelesi ve yanı başındaki Gümrük Binası işlevsizdir artık. Gümrük Meydanını genişletme çalışmaları sırasında kamulaştırılan bina bir süre sonra Ziraat Bankasına devredilir. Kentin sembolü Gümrük Meydanına da adını veren Gümrük Binasının neredeyse yıkılıp yok edilmesiyle o binanın kalıntıları üzerinde büyüyüp gelişen ve artık eski binaya sığmaz hale gelen Ziraat Bankasınca hazırlatılan proje yükselir. Ziraat Bankası 1978ʹ de Gümrük Meydanındaki bugün de hizmet verdiği binaya taşınınca bu kez kaderine terk edilme sırası Uray Caddesindeki Mavromatiʹ den yadigar tarihi binadadır artık. Bir süre Mersin Defterdarlığı Muhakemat Müdürlüğüne ev sahipliği yapar bina ve 1990ʹ larda tamamen kaderine terk edilir. Taki Vali Hasan Basri Güzeloğlu döneminde ˮTarihe Gülümseyen Mersinˮ projesi kapsamında restore edilerek bugünlerde İl Kütüphanesi olarak yeniden kente kazandırılıncaya kadar. Mersinʹ deki Bankacılığa ev sahipliği yapan mekanların öyküsü Ziraat Bankasıyla bitmiyor. Osmanlı Bankası ile aynı hat üzerinde ve birbirine komşu iki banka binası daha var ki, günümüzde yıkılıp yok edilmiş bir kentin hoyratlığına inadına kafa tutmakta. O iki güzel eserin; Merkez ve İş Bankası binalarının belgelere dayalı yapılış öyküsü bir sonraki yazıda...  Abdullah Ayan   İLGİLİ YAZILAR Mersin ve bankacılık -1