Mersin ve Bankacılık -3- (Mersinin ilk ve tek bankasının öyküsü)... Abdullah Ayan yazdı

Mersin ekonomisine bankacılık işlevi yanında bugün de ayakta duran binalarıyla damgasını vurmuş İş ve Merkez Bankalarına gelmeden önce Cumhuriyetin ilk yıllarında ortaya çıkıp sonra kaybolmuş iki küçük finans kurumuna değinmek gerekir. 1927ʹ de Karamanʹ da kurulduktan sonra genel merkez dışındaki ilk ve tek şubesini Mersinʹ de açan Karaman Çiftçi Bankasıʹ dır. 1933 bilançosuna göre Mersin şubesinin tesisi için 2 bin 414 lira ayrılan banka, daha ayakları üzerine basma fırsatını yakalayamadan 1929ʹ da Amerika Birleşik Devletlerinde başlayıp tüm dünyayı saran küresel krizden etkilenir ve 1934 yılında Mersin şubesi kepenklerini indirir. 1937ʹde ise Karamanʹ daki genel merkez kapanarak banka 1965ʹe kadar sürecek tasfiye masasına terk edilecektir. İlginçtir, Karaman Osmanlıʹ nın son dönemi ile Cumhuriyetin ilk yıllarında Çiftçi Bankası dışında da finans kurumlarına ev sahipliği yapar. 1915ʹ te Karaman Milli Bankası, 1927ʹ de Karamanʹ a bağlı Ermenek Ahali Bankası... 2.414 lira tahsis edilen Karaman Çiftçi Bankası Mersin şubesi nerede mi faaliyet gösterir? Bugün de neredeyse tüm bankaların yoğunlaştığı Gümrük meydanı ile Uray Caddesinin kesiştiği kavşağın batı köşesinde önceleri Avrupa sonra Akdeniz adını alan otelin alt katında yer alır banka şubesi... Ve ilginçtir bugün de bir bankaya (Deniz Bank) ev sahipliği yapmaktadır yıkılıp yapılan mekanın bu giriş katı... ** Aynı dönemde dikkat çeken bir başka finans kurumu ilk ve belki de son kez Mersinʹ li iş adamlarının kurduğu adını da kentten alan Mersin Ticaret Bankasıʹ dır... Ticaret Sicile 6 Mart 1929 günü kaydedilen Bankanın sermayesi 100 bin lira, kurucu ortakları Niyazi Develi, Galip Göksu, Şevket Sümer, Müftüzâde Bahattin beylerdir. Bankanın kuruluş sözleşmesi 11 Mart 1929ʹdan başlayarak on gün boyunca Yeni Mersin Gazetesinde yayınlanır ve Banka 1 Nisan 1929 sabahı kapılarını müşterilerine açar. Kuruluş mukavelesine göre ortaklar sırasıyla Genel Müdürlük görevini de üstlenecektir. Tek şubesi ve genel merkezi Osmanlı Bankası (günümüzdeki Garanti Bankası Mersin merkez şubesi) arka kapısının tam karşısında yer alan (son günlerde diğer benzerleri gibi yeniden yapılmak üzere yıkıldı) ve kurulduğunda mülkiyeti de bankaya ait olan binadır. Benim dönemimin ünlü narenciye ihracatçılarından Hüseyin Dinçyürekʹ e de ev sahipliği yapmıştır. Bankanın kurulması Mersinʹ de heyecanlı hava estirir. Yeni Mersin Gazetesi Bankanın doğuş haberi ve beklentilere baş köşesinde yer verir. ˮkendi varlığımızı daima yükseltmeğe çalışalım. Bizim samimi temennilerimiz; ümit ederiz ki bir çok hemşehrilerimiz tarafından da tasvip edilir. El birliği ile yapılacak hayırlı işlerde kârlı şirketlere ehemmiyet verme zamanı gelmiştir. Bu gibi teşekküller ne kadar çoğalırsa o kadar istifade etmiş oluruz. Doğan müesseseleri yaşatalım ve bu gibi müesseselerin doğması için iktisadi sahada da el ele verelim.ˮ (Yeni Mersin 27 Ekim 1929) Mersinlilerin Bankaya sahip çıkmaları çağrısı sadece birinci sayfanın baş köşesinde yer alan bu köşe yazısıyla sınırlı kalmaz. Aynı gün aynı gazetenin ikinci sayfasında bir ilanla da bankaya Mersinlilerin ortak olması daveti yayınlanır. İlan metni aynen şöyledir: ˮMersin Ticaret Bankasından başlıklı ilanda 11-21 mart 1929 tarihleri arasında Yeni Mersin gazetesinde esas mukavelesi (kuruluş sözleşmesi) ilan edilen ve elyevm (bugün) Vasıfzâde Şevket ile Develizâde Niyazi Beylerin (soyadı kanunu zorunlu hale getirince Şevket bey Sümer ve Niyazi bey Develi soyadını alacaktır) mesuliyetleri altında 1 Nisan 929 tarihinden beri faaliyette bulunan yüzbin lira sermayeli Mersin Ticaret Bankası Türk Anonim Şirketinin hisse senetlerini gördüğümüz rağbet ve arzu üzerine ahalii muhteremeyi de (sayın halkımızı) iştirak ettirmeye İdare Meclisimiz karar vermiş olup hisse senedatı iştira etmek arzusunda bulunan zevatın Bankamız merkezine müracaatla kayd ve hisse senedi almaları ticaret kanununun mevadı mahsusuna tevfikan (kanunun maddeleri çerçevesinde) ilan olunur.ˮ Banka ABDʹ den başlayıp tüm dünyayı saran borsa çılgınlığının gök kubbeyi sardığı günlerde kurulur ama o çılgınlık aslında ortaklık davetinin yapıldığı tarihte büyük bir çöküşe dönmüş ve küresel kriz tüm dünyadaki finans kurumlarında depreme yol açmıştır. Başlangıçta Mersin Ticaret Bankasının bir süre ayakta kalmaya çalıştığını gösteren önemli belgelerden biri Mayıs 1933ʹ te Resmi Gazetede yer alan Bakanlar Kurulu Kararnamesidir. Cumhurbaşkanı sıfatıyla Mustafa Kemalʹ in de imzasının yer aldığı bu kararname ile Bankanın faaliyet alanı tanımlanmaktadır. Resmi Gazete arşivlerini taradığımda gördüğüm 10 Mayıs 1933 tarih ve 14328 sayılı Bakanlar Kurulu kararıyla Mersin Ticaret Bankası Türk Anonim Şirketi unvanlı Banka, Bakanlar Kurulu kararnamesiyle ˮbilumum malî, ticarî, sınaî muamelâtı icraya ve bu muamelât ile iştigal eden diğer şirketlerin hisse senedat ve tahvilatını mubayaa ve bu nevi şirketler tesis etmeyeˮ yetkili kılınmaktadır. Mersin Ticaret Bankasının en önemli özelliği Mersin girişimcilerinin ortak hareket etme, sermayelerini birleştirip birlikte büyük teşebbüslere kalkışmaları konusundaki ilk büyük model olmasıdır. Ne yazık ki, bu model yukarıda değindiğim küresel kriz ve ardından gelen ikinci dünya savaşı yetmezmiş gibi bankaların faaliyetlerini gittikçe kısıtlayan düzenlemeler sonucu gittikçe erimeye yüz tutar ve sonunda Mersinlilerin ilk ve tek bankası 29 Nisan 1941 tarihinde tüm faaliyetlerine son verip kapılarını bir daha açılmamak üzere kapatır. Tasfiye hazırlıkları sırasında vefatın ardından ortaya dökülen miras listesini andırır bir ilan yayınlanır gazetelerde: ˮMersin Ticaret Bankasının müstakilen mülkü olup bankanın tasfiyesi münasebetiyle elden çıkarılacak olan aşağıda yazılı dört parça gayri menkul pazarlık suretiyle satılacaktır. Talip olanlar bankaya müracaat etsin. Muhammen kıymeti Lira 800         Soğuksu Caddesinde 919 metre arsa 1000      Karaca elyas köyünde 50 dönüm tarla su altı 1200      Mesudiye mahallesinde iki dairede ev 220 lira irat getiren 1000      Yeni Mahallede Gözne yolu üzerinde 2450 M.M. (günümüzdeki m2 karşılığı metre murabaa)ˮ   Abdullah Ayan   Mersin ve Bankacılık -1 Mersin ve Bankacılık -2