Tuz deposundan Taş Binaʹ ya -39- (177. sokağın göçmenleri)... Abdullah Ayan yazdı

İlyas Halil Mersinin bir dönemine ayna tuttuğu anılarında yalnızca savaş yıllarını, yokluğun yoksulluğu ya da sanatçı dostlarıyla birlikte soludukları kısacık rönesans dönemini anlatmakla kalmaz. Küçücük bir kasabaya sığınan ve sığan çok dilli, çok dinli olduğu kadar çok renkli kesimleri acıları yanında sevdalarıyla da tanıtır bizlere... Kendi tabiriyle ʹÇingenelerʹ , Ermeniler, Asuriler, Süryaniler, Fellahlar yanında mübadeleyle Mersine gelen Giritliler de kimi öykülerinin kahramanlarıdır. ˮNinemin 177. Sokağa tutkusu hâla dünmüş gibi belleğimde. 177. Sokak, ağzında mırıldandığı bir gençlik aşkıydı sanki.Söylemekten, anlatmaktan usanmazdı. Mahallenin güzünü sever, kışına çamuruna göğüs gererdi. Bu sokakta komşularımla sevinci paylaştım; acıyı tattım, acıya uyandım dediğinde, iki karış bir çocuktum o sıralar. Her beş on yılda bir, ya benim ya da sokağın tekeri kırılır yolda kalırdık diye iç geçirirdi. Ne demek istediğini anlamıyordum. (...) (...) Türk-Yunan savaşının bitmesinden bir iki yıl sonra* 177ʹ ye göç başladı, hicran başladı. O günlerde kent kalabalık bir tren istasyonuna benzerdi. Sokaklar, yurdundan sürülmüş, evinden atılmış insanlarla dolup taşıyordu. Atılanlar ağızdan kerpetenle çekilmiş dişti. Gelenler sırtında küfe kömür taşıyarak gelmişti sanki. Yüzleri kara, gözleri üzüntüden kapkara. Her gün yelkenli dolusu insanlar Gümrük iskelesine** çıkıyordu. Tren dolusu yolcular istasyona boşaltılıyordu. Yaban giysili, yabanca konuşan insanlardı. Fısıltılı bir sesle, yerleşmelerine yardım edecek iskân memurunu arıyorlardı. Mahalle o günler sessiz bir savaşta yara almış insanlarla dolup taşıyordu. Kimisi topal. İyi görmeyeni, az duyanı vardı aralarında. Yüzleri sararmış. Gözleri umutsuzdu. Fersizdi. Karanlıktı. Neden geldiklerini, nereye geldiklerini bilmiyorlardı. Düşünmek te istemiyorlardı. Ev arayanların çoğu Giritli idi. Mübadeleye (değişime bir çeşit takasa) uğrayan Rumların boşalttığı evleri arıyorlardı. * Giritlilerin yaşadığı evler çoğunlukla Yanık Mektepʹ e*** bakardı. Evlerinden bir susmuşluk, bir sessizlik taşardı sokağa. Aralarında kendi dillerini konuşur, bizi görünce susar evlerine kapanırlardı. Bir kaç kez Giritli çocuklarla oyun oynamak istedim. Katılmayıp evlerine kaçtılar. Top oyunumuzu yarı karanlık kapı aralığından seyrettiler. Yalnız Sarı Hüseyin ve abisi Şaşı Mahmut oyunumuza katılırdı. * Kuzeye doğru evler çardaklaşır, bahçeler yeşile coşar, dil Arapçaya dönerdi. Burası Bahçeciler Mahallesiydi. O yıllar mahallemiz dört ayrı mevsimden uçup gelmiş, kuş dolu bir ağaçtı. Dallarda ayrı dilde ülkelerini ağlar. Bahar arar. Güze üzülür. Yazın gelmediğini öterdi kuşlar. Nüzhetiye Mahallesi. Zencefil, ıtır, kuru nane satan attar dükkanını andırırdı. Karışıktık. Renkliydik. Ayrı mevsimlerden devşirilmiş insanlardık. Üşüyünce birbirine yakın. * Bize bitişik bahçede, bir göz çardakta, Giritli dul bir kadın, kızı Nadide ile yaşardı. Kızı benim yaşlardaydı. Kapı bir komşu büyümüştük. Aynı bahçede yuva yapmış iki tavşandık sanki. Nadideʹ yi uzaktan görsem de, kim olduğunu hemen bilirdim. Dilini konuşamadığım için uzak dururdum. Yazları bahçede çapa sallar, maydanoz eker, nane sulardı. Annesinin pazara götüreceği sebzelerin toplanmasına yardım ederdi. İlk okula başladığım yıl Nadideʹ nin aynı okulda olduğunu fark ettim. Benden bir yıl ilerideydi. Yıllar ilk günden kanat takıp uçup gitti. (...) ˮ****   * Kurtuluş savaşının ardından 30 Ocak 1923 tarihinde Lozan anlaşması çerçevesinde Türkiye ile Yunanistan arasında imzalanan protokolle Yunan ve Türk halklarının mübadelesine ilişkin sözleşme imzalanır. Varılan mutabakata göre Türkiye ve Yunanistan ülkelerindeki azınlık sayılan yurttaşları din esasına göre değiştirmeyi kararlaştırır. Mübadele ile 1,2 milyon Ortodoks Hıristiyan Rum Yunanistanʹa 500 bin Müslüman Türk ise Yunanistanʹdan Türkiyeʹ ye göç etmek zorunda bırakılır. Özellikle Mersinʹ e Giritʹ ten yoğun bir nüfus akımı yaşanır. Aslında bu Giritʹ lilerin ilk seferi de değildir. Rumlarla Türklerin çatışmalara başlaması 1850ʹ lere kadar dayanır. Baskıdan kaçanlar Anadoluʹ nun muhtelif yerlerine yerleştirilirken Padişah gelenlere arazi, bağ, bahçe, ev ʹihsanʹ eder. Mersinʹ deki İhsaniye Mahallesi adını buradan almaktadır. Konuya ilgi duyanlar Fahriye Emgilliʹ nin Türk- Yunan Mübadelesinin Mersinʹ in Sosyo-Ekonomik yapısına Etkileri kitabından yararlanabilirler. ** Gümrük İskelesi: Günümüzdeki Mersin Oteli ile Ulu Cami arasında kalan ve Ziraat Bankası (bir dönem Gümrük Binası) önünden denize uzanan ve kente gelen tüm yolcuların karaya ayak bastığı iskele *** Yanık Mektep şimdi ki Özgür Çocuk Parkı olarak anılan yerde 1909 yılında tedrisata başlayan Mersin İdadisi. 1925 yılında bilinmeyen bir nedenle yanınca bulunduğu yer o günden sonra Yanık Mektep olarak anılmaya başlanır. **** İlyas Halil, Ebelʹ in duası kitabı (2011) Giritli komşu kızı öyküsünden  Abdullah Ayan