Bezosʹun Amazonʹu ... Abdullah Ayan yazdı

Önceki makalede 2013ʹ ten beri Washington Post gibi ABD siyasetini etkileyen en önemli birkaç yayın organından birinin de sahibi durumuna gelen Amazon şirketinin sahibi Jeff Bezos ile ABD Başkanı Trump arasındaki çatışmayı ele almaya çalışmıştım…   Siyaset bulaşan kavgayı bir nebze yansıtmaya çalışsam da, hikayenin Bezos ve Bezosʹ un yarattığı Amazon ayağının hayli eksik kaldığını görüyorum. Oysa bir yandan Bezos bugünlerde dünyanın en zengin adamı sıfatını almış biri olarak daha detaylı tanıtımı hak ediyor, bir yandan da dünyanın ilk trilyonluk şirketi olma yolunda Apple ile yarışan ve o yarışı şimdilik Apple önde götürüyor gibi görünse de küresel trendlerin ip uçlarına bakıldığında, uzun vadede farkı kapatıp öne geçmesi sürpriz sayılamayacak   Amazon çok daha fazla üzerinde durulması gereken bir şirket ve marka olarak dikkat çekiyor. Pek çok teknoloji şirketinin kuruluş öykülerine ev sahipliği yapan garaj, Bezosʹ un da yola çıkışının mekanı… Aslında garaj bilişim, iletişim sektörlerinin öncülüğündeki bilgi çağının neredeyse metaforu… 1939 yılında borç harç bir araya getirdikleri 538 dolarlık parayla yola çıkan ve soyadlarının baş harflerinden oluşan HP markasıyla, bugün de küresel anlamda çok tanınan ve çok satan bilgisayarlarını tüm dünyayla buluşturan Bill Hewlett ve Dave Packard evlerinin garajında başlamışlardı ve onların ardından pek çok küresel markaya ev sahipliği yaptı garajlar… 1976ʹ da Steve Jobsʹ un evinin garajında başladığı serüveni bilmeyen yok ama HP gibi önemli bir bilgisayar markası olan Dellʹ de Michael Dell tarafından 1984ʹ te bin dolarlık birikimle Dellʹ in evinin küçük garajında doğdu…   Bill Gatesʹ in Microsoftʹ u ve Sergey Brin ile Larry Pageʹ in Googleʹ ı gibi… Özellikle Hewlet Packardʹ ın garajda başlayan çarpıcı öyküsü Jeff Bezosʹ u öylesine etkiler ki, 1994ʹ te gayet iyi para kazandığı Borsa Brokerliğini bırakıp internet üzerinden kitap satmak gibi uçuk bir fikri hayata geçirmeye karar verdiğinde mekan olarak Washington yakınlarındaki iki arabayı zor alır evinin garajını seçecektir… Bezos, çalışma mekanı olarak evinin garajını seçerken, şirketine de başlangıçta Cadabra adını verir.   Cadabraʹ yı sihirbazların el çabukluğuyla hünerlerini gösterirken kullandığı ünlü ˮabracadbraˮ teriminden ilham alarak seçer. Seçer seçmesine de, bir süre sonra bunun köken olarak dayandığı Aramice ˮyoktan var etmekˮ anlamından çok kadavra gibi itici bir sözcüğü çağrıştıracağı endişesiyle gizem kokan terimi bırakıp çok daha somut ve akılda kalır Amazonʹ u seçer.   İlginçtir Bezosʹ un kadabra sözcüğü gibi küresel anlamdaki en büyük ve tek rakibi Çinʹ li alibabaʹ da ortadoğunun mitolojik öykülerinde dayanmakta… Bezosʹ un başlangıçtaki fikri, o güne kadar fiziki mekan olarak kitapevlerinden satın alınan kitapları, bundan böyle sanal ortamda müşteriye sunmaktır. O güne kadar ABDʹ nin en büyük ve en geniş dağıtım ağına sahip kitapçısı olan ve neredeyse tüm ülkenin her noktasına fiziki olarak ulaşan Barnes&Noble gibi dev bir kitapevi ile, Bezosʹ un üç kuruşa kurduğu internet sitesiyle baş etmesi akıl alacak bir şey değildir, ilk bakışta. Ama öyle olmadı… 1995ʹ te internet üzerinden kitap pazarlamaya başlayan Amazon kısa zamanda yıllık kazancını 141 milyon dolara çıkarırken köklü Barnes&Noble 14 milyon dolarda kalacaktı.   Neydi Amazonʹ u farklı kılan ve neden insanlar ellerinde tutmaktan ayrı bir zevk aldıkları kitapları artık kitapevlerinden değil de internet üzerinden almayı tercih ediyordu? En önemli neden, aradığınız her kitabı mağaza dolaşmaktan ve kitapevlerinde raflarda aramaktan çok daha kolay bulabiliyordunuz. Yeni mecra o güne kadar pratikte uygulanamayan bir başka fırsatı da gün ışığına çıkarmıştı. O da her kitap hakkında okuyucunun online tarafsız yorumları, her türlü eleştiri, kitap ve yazar hakkında bilgi, kategoriye göre aranan kitabı anında bulabilme gibi ayrıcalıklar…   Tümü bilgisayar ve internetin bir araya gelmesiyle ortaya çıkan avantajlar, başlangıçta yılların köklü kitapevlerince ciddiye alınmasa da zaman geçmeden Amazonʹ u kitap pazarlama sektörünün en önemli aktörü haline getirecektir. 1995ʹ te kitapla başlayan dağıtım yelpazesi kısa zaman içinde CD, DVD, her türlü elektronik ürünü de içine alacak biçimde gelişir. Bezos, o güne kadar aynı yolda ilerleyen ABDʹ li kuruluşların izinden gider ve 1997ʹ de çiçeği burnundaki şirketi halka açmaya karar verir. 15 Mayıs 1997ʹ de Amazon, teknoloji şirketlerinin yer aldığı Nasdaq endeksine girdiğinde hisse başına 18 dolar fiyat biçilir. Değer beklenenden düşüktür çünkü şirket o yıl zarar yazmıştır. Nasdaqʹ ta ilk arz-ı endam ettiği gün 438 milyon dolarlık piyasa değerine sahip şirket kısa zamanda toparlanır, 1999ʹ da ilk kez yıl geneli satışlarını milyar doların üzerine çıkarır.   Bu ciro patlamasıyla Bezos ta Time gibi bir derginin kapağında yer alır. Ancak bu olumlu hava uzun sürmez. 2000 yılında Nasdaq endeksinde yer alan şirketlerin fiyatının hayli şiştiği ve oluşan balonun kısa zamanda patlayacağı söylentileri Amazonʹ u da derinden etkiler. 99ʹ da milyar dolarlık ciroyu yakalayan şirket 2001ʹ de bu kez 1,4 milyarlık altından kalkılamaz bir zararla karşı karşıyadır. Bezos, kendisinin ve Amazonʹ un en kritik tercihle karşı karşıya kaldığı yol ayrımındadır şimdi. Ya pes edip şirketi Nasdaq mezarlığına gömecek ya da, başka bir yol bulup krizden çıkacaktır. Liderler böyle günde belli eder kendini… Bezos ta öyle… Kitap, CD, DVD ile sınırlı olan Amazon dağıtım ağını başta ABD olmak üzere dünyadaki tüm ürün ve markalara açar. Sonrasında yaşananları bir sonraki makalede anlatmayı sürdüreceğim.      Abdullah Ayan