Aratos' u mezarıyla yeniden keşfetmenin önemi… Abdullah Ayan yazdı

Soli' li Aratos, insanlığın Antik çağlardan günümüze uzanan yolculuğunda önemli isimlerden, kilometre taşlarından biri. Hem sanatçı hem bilim adamı kişiliğiyle keşifler tarihine damgasını vuran kişilik.. Örneğin pusulanın icadına kadar gemiciler onun yıldızlarla ilgili şiirlerini ezberleyerek yönlerini, yollarını bulmaya çalışmış asırlar boyu… Yazdığı Phainomena (Gök Olayları) kitabı, gök bilimcilerin bugün de en önemli başucu eserlerinin başında gelir. Döneminin çoğu bilim insanından ve gök bilimle uğraşan düşünürlerden farkı, kitabının Roma' lı bilgin, devlet adamı ve filozof Cicero tarafından Latinceye çevrilerek günümüze kadar gelmesidir. Aratos kitabında 48 takım yıldızının tamamını listelemiş,  tek tek çizimlerine yer vermiş ve hepsinden önemlisi yıldız hareketlerini şiir diliyle tanımlayarak, denizlere açılan gemicilerin yollarını bulmalarını sağlamıştır. 1154 mısradan meydana gelen üç bölümlük kitabının ilk bölümünde takım yıldızlarını, ikinci bölümde gök kubbedeki daireleri ve birlikte doğup batan yıldızların zamanları üzerinde durur. Son bölümde ise gök olaylarına bakarak hava tahmini yapmaya çalışır. Bir başka ifadeyle meteorolojik bilgileri verir. Phainomena adlı eserinde yer alan Ejderha takım yıldızını gösteren  çizimi binlerce yıl geçmesine ve onca gelişmiş teknolojiye rağmen şaşırtıcı biçimde bugünkü görüntülerle birebir örtüşür. Bununla da kalmaz. Ejderha ve benzeri 48 takım yıldızını altılı ölçüyle anlattığı tüm şiirlerdeki mısralar günümüzdeki gök haritalarını anlatacak kadar gerçekçidir. Aratos, Cicero' dan başlayarak tüm bilim insanlarına ilham vermiş, Cicero, Caesar Germanicus, Avienus tarafından farklı versiyonlarla Latinceye çevrilip yayınlanmıştır. Rönesansa giden aydınlanmacı dönemde de Aratos' un eseri önemli yer tutar. 1515' te rönesansın ünlü sanatçısı Albrecht Dürer yaptığı Phainomena çevirisinde Aratos' u takım yıldızları eşliğinde resmeder. 1600 yılında bu kez Hollandalı düşünür ve doğal hukuk öğretisinin kurucusu Hugo Grotius Phainomena' nın Caesar Germanicus' a ait çevirisini temel alarak yeniden yayınlar. Grotius' un günümüze kadar varlığını sürdüren kitaptaki Aratos' a ait Kova Takım Yıldızı da inanılmaz kadar gerçektir. Aratos, öyle bir hatta birkaç makaleye sığdırılacak boyutta bir isim değil. O nedenle kişiliğini, bilim insanı ve düşünür özelliklerini, sanatını konunun uzmanlarına bırakıp bu kenti ilgilendiren yanına bakmakta yarar var. Geçmişte tüm ünlü kişilerin doğduğu yer referans yapılarak anıldığı gibi Aratos ta doğduğu yerle anılır. Ve aynı dönemde yaşayan Sikyonlu (antik Yunan kenti) Aratos nasıl doğduğu yerle anılıyorsa gök bilimci ve düşünür Aratos ta Soli' lidir.. Yani Roma döneminde Pompeipolis' e ve günümüzde Mezitli' ye ev sahipliği yapan kentlidir, kısaca Mersinliler bilmese de tarih boyunca gelmiş geçmiş onca medeniyetten geriye kalan en ünlü hemşehrimizdir.. Aratos, Soli ' de dönemin ünlü asker ve politikacısı Athenodorus' un oğlu olarak dünyaya gelir. İlk öğrenimini Tarsus' ta tamamlar. 20 yaşlarında Atina' ya gider. Stoa felsefe mektebine katılır. Büyük İskender' in büyük büyük babası Makedonya kralı Antigonus Gonatas ile aynı sıralarda okur ve Stoa felsefesiyle aydınlanır. Antakya' dan İskenderiye' ye kadar kralların davetlisi olarak saraylarda çok önemli çalışmalara imza atar. Örneğin Seleucus kralı Antiachus dönemi Antakya' da Homeros' un İlyada ve Odysseia eserlerinin yeni baskılarını hazırlar. Ölümüne gelince.. İşte burada farklı iddialar çıkıyordu ortaya.. Örneğin son dönemdeki Soli-Pompeipolis kazılarına kadar kesin olmamakla birlikte hayatının son günlerinde Makedonya' ya döndüğü ve M.Ö. 245 yılında Pella kentinde öldüğü yönündeydi. Oysa Remzi Yağcı başkanlığındaki ekibin yıllardır sürdürdüğü Soli-Pompeipolis arkeolojik çalışmalarında elde ettiği bulgular Aratos' un 'ölüme yatmak' üzere Ata topraklarına geri döndüğü ve mezarının Soli harabeleri altında yer aldığı bilgilerini güçlendiriyor. O kadar ki, 2017 yılında Remzi Yağcı hocanın dile getirmeye başladığı tez, 2019 kazılarıyla daha da ete kemiğe bürünmeye başladı. Kazıların son günü yapılan etkinlikte Remzi Hoca, yıllardır Aratos konusuna ilgi duyan benim gibi insanların nefesini kesecek türden bir bilgiyi paylaşacaktı… Remzi Yağcı' ya göre artık Aratos' un mezarına metrelerle ifade edilecek mesafedeydik ve biraz daha çaba gösterilirse yakında ulaşacaktık. Ancak ortada çok ciddi bir engel çıkıyordu karşımıza… O engelin ne olduğunu ve aşılması halinde bulunacak Aratos mezarıyla ortaya çıkacak keşfin Mezitli ya da Mersin değil, Anadolu uygarlık tarihi bakımından önemini, Soli- Pompeipolis harabelerinin tüm dünyanın nasıl ilgi odağı haline geleceğini de anlatacağım. Ama bir sonraki makalede.. Abdullah Ayan