Asimilasyon, Entegrasyon, Uyum Ve Toplumsal Kabul Üzerine…

Toplum dediğimiz yapı, farklı kimliklerin, değerlerin, inançların, dillerin ve yaşam tarzlarının bir arada var olduğu karmaşık bir organizmadır. Tarih boyunca göçler, savaşlar, kolonizasyon, modernleşme, şehirleşme gibi dinamikler; farklı toplulukların bir arada yaşamasını hem kaçınılmaz kılmış hem de oldukça çetin kural ve sonuçlara bağlamıştır. Bu süreçte öne çıkan dört temel kavram olarak; asimilasyon, entegrasyon, uyum ve toplumsal kabul, yalnızca birey-toplum ilişkisini değil, aynı zamanda iktidar, aidiyet, ötekilik ve çoğulculuk gibi derin meseleleri de tartışmaya açar. Bu kavramlar, sıkça birbiriyle karıştırılsa da hem tarihsel kökenleri hem de uygulamadaki biçimleri bakımından farklı sosyolojik sonuçlar doğurur. Her biri, çoğulculuğun sınırlarında dolaşırken; bir toplumun kapsayıcılığı, adaleti, özgürlük anlayışı ve kimlik politikaları hakkında çok şey söyler. Bu nedenle, yüzeysel bir söylemle değil; tarihsel, politik ve sosyolojik bağlamlarıyla ele alınmaları gerekir. Asimilasyon, en genel anlamıyla bir topluluğun ya da bireyin baskın kültür tarafından yutulması, kimliğinden vazgeçmesi ve "öteki"liğini silmesi sürecidir. Bu süreç, sıklıkla güç ilişkileri üzerinden işler ve çoğu zaman baskı, dışlama veya teşvik yoluyla gerçekleşir. Entegrasyon ise daha çok, farklılıkların korunarak, ortak bir toplumsal düzene dahil edilmesini amaçlayan bir modeli ifade eder. Uyum, bu iki uç kavram arasında yer alan; bireyin kendini yeni bir toplumsal düzene uyarlamasını tanımlarken; toplumsal kabul hem bireyin hem toplumun bu süreci karşılıklı olarak içselleştirmesi ve bir arada yaşama kültürünü inşa etmesi anlamına gelir. Bu dört kavramı anlamak, yalnızca göçmenlerle, etnik azınlıklarla ya da dini topluluklarla ilgili meselelerde değil; aynı zamanda modern toplumlarda giderek artan kutuplaşma, dışlayıcılık, kimlik çatışmaları ve çoğulculuk tartışmaları bağlamında da hayati öneme sahiptir. Çünkü bugün geldiğimiz noktada mesele yalnızca bir etnik grubun “diğerine” uyumu değil; farklı olanın var olma hakkı, onurla yaşama hakkı ve eşit yurttaşlık talebidir. Asimilasyon, özellikle modern ulus-devlet inşası sürecinde sıkça başvurulan bir toplumsal mühendislik aracıdır. Ulusal kimliğin homojen bir yapı olarak kurgulandığı modellerde, farklılıkların bastırılması, yok edilmesi veya dönüştürülmesi meşru görülmüştür. Devletin eğitim politikaları, dil politikaları, şehirleşme planları ve medya araçları üzerinden yürütülen asimilasyon, çoğu zaman farklı olanı dönüştürme değil, yok etme üzerine kuruludur. Bu bağlamda asimilasyon, yalnızca bir kültürel erime değil; aynı zamanda bir varoluş biçiminin, bir hafızanın ve bir topluluğun kolektif kimliğinin sistematik olarak bastırılmasıdır. Birey, kendi kimliğini korumaya çalıştıkça dışlanır; kimliğinden vazgeçtikçe "makbul vatandaş" statüsüne yaklaşır. Ancak bu durum, bireyde kimlik bunalımı, yabancılaşma ve toplumsal kırılmalara yol açar. Entegrasyon, asimilasyona kıyasla daha kapsayıcı bir model olarak sunulsa da pratikte sıklıkla bir tür şartlı kabul sürecine dönüşmektedir. Bireyin ya da azınlık grubun kendi kimliğini korumasına izin verilir; ancak bu durum, baskın kültüre "ayak uydurmak" şartına bağlanır. Bir başka deyişle, entegrasyon, çoğu zaman "farklı olabilirsin ama bizim gibi davranmak zorundasın" anlayışıyla sınırlandırılır. Bu yaklaşım, bireylerin kamusal alana katılımını kolaylaştırabilir; ancak kimliğin özgürce ifade edilmesini yeterince teşvik etmez. Sonuç olarak, bireyler toplum içinde yer alsalar da tam anlamıyla kabul edilmemiş hissederler. Bu durum, özellikle göçmen topluluklar arasında görülen "içeride ama dışlanmış" hissini güçlendirir. Uyum kavramı, birey-toplum ilişkisini daha çok bireyin değişimi üzerinden kurgular. Yeni bir topluma giren bireyden beklenti; dilini öğrenmesi, kültürel normları içselleştirmesi ve toplumsal kurallara riayet etmesidir. Bu süreç, bireyin sosyal hayata katılımını artırsa da, çoğu zaman tek yönlü bir adaptasyon beklentisine dönüşür. Oysa sağlıklı bir uyum süreci, sadece bireyden değil; toplumdan da beklentiler içerir. Toplum, yeni gelen bireyin kimliğine, deneyimlerine ve katkılarına açık olmalı; farklılıklara alan tanımalıdır. Aksi halde uyum, sadece bireyin kendi kökeninden uzaklaşması ve sessizleşmesi anlamına gelir. Bu da zamanla toplumsal çatışma, içe kapanma ve karşılıklı güvensizlik üretir. Toplumsal kabul, bu kavramlar arasında en ideal olanıdır. Gerçek bir kabul, yalnızca “hoş görmek” değil; farklılıkları tanımak, meşru görmek ve eşitlik temelinde birlikte yaşama iradesi geliştirmektir. Toplumsal kabul, bireylerin sadece haklarına değil, onurlarına da saygı gösterilmesiyle mümkündür. Çoğulcu bir toplum, farklı kimliklerin bir arada yaşayabileceği, bu kimliklerin kendi özgünlükleriyle kamusal alanda var olabileceği bir zemin sunar. Böyle bir toplumda aidiyet, benzerlikten değil; karşılıklı saygı ve eşitlikten doğar. Toplumsal kabul, sadece devlet politikalarıyla değil; toplumun her bir bireyinin tutumuyla inşa edilir. Asimilasyon, entegrasyon, uyum ve toplumsal kabul; sadece kavramsal tartışmalar değil, aynı zamanda toplumların vicdan testidir. Hangi modeli benimsediğimiz, yalnızca siyasetimizi değil; insanlık anlayışımızı, adalet duygumuzu ve gelecek tahayyülümüzü de yansıtır. Komşularımızdan gelen zorunlu göçler; savaşların, çaresizliklerin, katliamların, otokratik yönetimlerin bir sonucudur. Önemli olan bu göçlere her zaman hazırlıklı olmak ve demokratik sistemi işleterek insan değerini ön planda tutmaktır. Bugün gelişmiş toplumlar göçler karşısında kendi sistemlerini oturtmuş ve ırkçılığı büyük suç sayarak istenilen düzeyde olmasa da toplumsal bütünlüğü sağlamaya çalışmışlardır. Bugün gelinen aşamada; çokkültürlü, çok kimlikli ve çok sesli bir dünya gerçeği ile karşı karşıyayız. Bu gerçeklik, bizden ya duvarlar örmemizi ya da köprüler kurmamızı talep ediyor. Geleceğin barışçıl ve adil toplumlarını inşa edebilmek için artık asimilasyonu değil; kapsayıcı, onarıcı ve çoğulcu bir toplumsal aklı geliştirmemiz gerekiyor. Bedrettin Gündeş / Sosyolog-Yazar